Η Διαχείριση της Απώλειας: Ψυχολογικές Διαστάσεις και Στρατηγικές Αντιμετώπισης στην Ελληνική Πραγματικότητα.

Η απώλεια είναι κοινή σε όλους μας. Η διαχείρισή της, όμως, είναι μοναδική για τον καθένα.

Η απώλεια, είτε πρόκειται για το θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου είτε για το τέλος μιας σχέσης, μιας σταθερής εργασίας ή της καθημερινότητας όπως την ξέραμε (όπως συνέβη με την πανδημία COVID-19), αποτελεί καθολικό φαινόμενο. Στην Ελλάδα, όπου οι κοινωνικοί δεσμοί, η οικογένεια και η θρησκευτικότητα έχουν έντονη παρουσία, η απώλεια βιώνεται μέσα σε ένα πλέγμα συλλογικών και πολιτισμικών εμπειριών. Η ψυχολογική διαχείριση της απώλειας δεν είναι απλώς ατομική υπόθεση, αλλά διαμορφώνεται και από κοινωνικές και πολιτισμικές επιρροές.

Φάσεις Πένθους και Πολιτισμικά Στοιχεία

Το μοντέλο των πέντε σταδίων της Elisabeth Kübler-Ross (1969) – άρνηση, θυμός, διαπραγμάτευση, κατάθλιψη και αποδοχή – έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως στην κατανόηση της πορείας του πένθους. Στην ελληνική πραγματικότητα, ωστόσο, οι φάσεις αυτές διαπλέκονται με:

Θρησκευτικά τελετουργικά: όπως τα μνημόσυνα, η εξομολόγηση, η προσευχή και τα σαράντα. Αυτά λειτουργούν όχι μόνο ως πνευματικές διαδικασίες, αλλά και ως κοινωνικά μέσα επεξεργασίας του πένθους.

Οικογενειακή συνοχή: Στην ελληνική οικογένεια, το πένθος βιώνεται συχνά συλλογικά. Το οικογενειακό δίκτυο ενισχύει το άτομο αλλά, σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί και να ασκήσει πίεση (π.χ. μη έκφραση συναισθημάτων για "να μη στενοχωρηθούν οι άλλοι").

Πολιτισμικά στερεότυπα: Η κοινωνική προσδοκία για το "πώς πρέπει να πενθεί κανείς" (π.χ. ντύσιμο στα μαύρα, αποφυγή κοινωνικών δραστηριοτήτων για μεγάλα χρονικά διαστήματα) μπορεί να εμποδίσει την αυθεντική συναισθηματική έκφραση.

Παράγοντες που Επηρεάζουν τη Διαχείριση της Απώλειας

Η εμπειρία της απώλειας διαμορφώνεται από πολλαπλούς παράγοντες, όπως:

• Η φύση της απώλειας (αιφνίδια, αναμενόμενη, τραυματική)
• Το φύλο και η ηλικία του ατόμου – οι ηλικιωμένοι στην Ελλάδα συχνά αντιμετωπίζουν διαδοχικές απώλειες (πρόσωπα, ρόλοι, λειτουργικότητα)
• Το κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο – η οικονομική κρίση και η ανεργία έχουν επηρεάσει το πένθος και σε υλικό επίπεδο
• Το κοινωνικό δίκτυο – το χωριό, η γειτονιά ή η ενορία συνεχίζουν να αποτελούν σημαντικές πηγές στήριξης σε πολλές ελληνικές περιοχές
  
  Στρατηγικές Υγιούς Αντιμετώπισης

Έκφραση συναισθημάτων χωρίς ενοχή

Στην ελληνική κουλτούρα, συχνά ενισχύεται η σιωπηλή αντοχή («μη λυγίσεις», «κάνε κουράγιο»). Ωστόσο, η αναγνώριση και η εξωτερίκευση του πόνου (π.χ. μέσα από την τέχνη, την ποίηση, ή την κουβέντα με φίλους) είναι θεραπευτικές.

Χρήση παραδοσιακών και σύγχρονων εργαλείων

Τα παραδοσιακά έθιμα μπορούν να συνυπάρξουν με σύγχρονες προσεγγίσεις, όπως η ψυχοθεραπεία. Η συμβουλευτική και η ομαδική ψυχολογική υποστήριξη (π.χ. ομάδες πένθους) έχουν αρχίσει να γίνονται αποδεκτές ευρύτερα στην ελληνική κοινωνία.

Ανάπτυξη νοήματος μέσω μνήμης

Οι Έλληνες διατηρούν ζωντανές τις μνήμες των προσώπων που έφυγαν, μέσα από φωτογραφίες, αφιερώσεις, ή ακόμα και μέσα από την κουζίνα (π.χ. φαγητά "της μαμάς"). Η διατήρηση της μνήμης συμβάλλει στην επανένταξη της απώλειας στη ζωή του ατόμου.

Αποδοχή της μεταβολής

Η απώλεια μεταβάλλει την ταυτότητα του ατόμου. Η αποδοχή αυτής της νέας ταυτότητας δεν σημαίνει λήθη, αλλά προσαρμογή και συνέχιση της ζωής με ενσωματωμένη την εμπειρία του πένθους.

Πότε Χρειάζεται Επαγγελματική Υποστήριξη

Στην Ελλάδα, παρόλο που οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας είναι πλέον πιο προσβάσιμοι, το στίγμα γύρω από την ψυχοθεραπεία εξακολουθεί να υπάρχει σε ορισμένες περιοχές ή γενιές. Ωστόσο, είναι κρίσιμο να αναζητηθεί υποστήριξη όταν:

• Η θλίψη παρατείνεται και γίνεται παθολογική (πένθος που διαρκεί πάνω από 6-12 μήνες χωρίς βελτίωση)
• Εμφανίζονται αυτοκτονικές σκέψεις ή βαθιά απελπισία
• Υπάρχουν ψυχοσωματικά συμπτώματα (π.χ. αϋπνία, έντονο άγχος, σωματικοί πόνοι χωρίς ιατρική αιτία)
• Υπάρχει ιστορικό ψυχικών διαταραχών.
  
  Συμπεράσματα

Η διαχείριση της απώλειας είναι μια βαθιά υπαρξιακή διαδικασία, που ενσωματώνει συναισθηματικές, κοινωνικές και πολιτισμικές πτυχές. Στην ελληνική πραγματικότητα, το πένθος είναι μια εμπειρία που διαπερνά την ατομικότητα και αγγίζει την κοινότητα. Η ισορροπία ανάμεσα στην παράδοση και τις σύγχρονες ψυχολογικές πρακτικές μπορεί να προσφέρει ένα πλούσιο πλαίσιο στήριξης και επούλωσης.

Ενδεικτικές Πηγές:

Kübler-Ross, E., & Kessler, D. (2005). On Grief and Grieving: Finding the Meaning of Grief Through the Five Stages of Loss. Simon and Schuster.

Neimeyer, R. A. (2001). Meaning Reconstruction & the Experience of Loss. American Psychological Association.

Παπασταύρου, Ε. (2015). Η ψυχολογία του πένθους: Σύγχρονες θεωρίες και θεραπευτικές παρεμβάσεις. Εκδ. Τόπος.

Τσαούσης, Γ. (2011). Κοινωνιολογία της Θλίψης και του Πένθους στην Ελλάδα. Ελληνική Επιθεώρηση Κοινωνικής Έρευνας.

Ελληνική Ψυχολογική Εταιρεία (www.elpse.com) – Άρθρα για το πένθος και την ψυχολογική στήριξη.