Gaslighting: Όταν η πραγματικότητα αμφισβητείται – Αναγνωρίζοντας τη συναισθηματική χειραγώγηση

Στον κόσμο των διαπροσωπικών σχέσεων, η ψυχολογική κακοποίηση δεν είναι πάντα ορατή ή εύκολα αναγνωρίσιμη. Ένα από τα πιο ύπουλα και επιβλαβή είδη συναισθηματικής χειραγώγησης είναι το gaslighting, ένας όρος που τα τελευταία χρόνια έχει μπει δυναμικά στο λεξιλόγιό μας και περιγράφει μια μορφή κακοποίησης όπου το θύμα οδηγείται στο να αμφισβητεί τη δική του αντίληψη της πραγματικότητας.

Τι είναι το gaslighting;

Ο όρος προέρχεται από το θεατρικό έργο Gas Light του 1938 και τη μεταφορά του στον κινηματογράφο (1944), όπου ένας σύζυγος επιχειρεί να κάνει τη γυναίκα του να πιστέψει πως χάνει τα λογικά της, μειώνοντας σταδιακά την ένταση του φωτισμού στο σπίτι και στη συνέχεια αρνούμενος ότι συμβαίνει κάτι τέτοιο.

Στην ψυχολογική πραγματικότητα, το gaslighting περιγράφει μια συστηματική προσπάθεια ενός ατόμου να αποσταθεροποιήσει την αντίληψη ενός άλλου για την πραγματικότητα, χρησιμοποιώντας την αμφιβολία, την άρνηση, και τη διαστρέβλωση γεγονότων.

Πώς λειτουργεί το gaslighting;

Το gaslighting μπορεί να εκδηλωθεί με ποικίλους τρόπους, όπως:

• Άρνηση γεγονότων: «Αυτό δεν έγινε ποτέ», «Είσαι υπερβολικός/ή».
• Απόδοση ευθύνης: «Αν ήσουν πιο λογικός/ή, δεν θα είχαμε αυτό το πρόβλημα».
• Διαστρέβλωση καταστάσεων: «Δεν είπα αυτό που θυμάσαι», «Έχεις κακή μνήμη».
• Εμφάνιση προσποιητής φροντίδας: «Το λέω για το καλό σου», ενώ ουσιαστικά υπονομεύεται η αυτοπεποίθηση του θύματος.

Το αποτέλεσμα είναι ένα σύστημα ελέγχου, όπου το άτομο-στόχος αρχίζει να αμφιβάλλει για τις σκέψεις, τα συναισθήματα και την αντίληψή του, εξαρτώμενο ολοένα και περισσότερο από τον δράστη.

Ενδείξεις ότι κάποιος μπορεί να υφίσταται gaslighting

• Νιώθει συχνά σύγχυση ή ότι «χάνει το μυαλό του».
• Ζητά συνεχώς επιβεβαίωση από τρίτους για γεγονότα.
• Αμφιβάλλει για τις σκέψεις, τη μνήμη και τα συναισθήματά του.
• Απολογείται συχνά, ακόμα και χωρίς σαφή λόγο.
• Απομονώνεται κοινωνικά ή χάνει την αυτοπεποίθησή του.

Πού εμφανίζεται το gaslighting;

Το φαινόμενο δεν περιορίζεται μόνο στις ρομαντικές σχέσεις. Μπορεί να παρατηρηθεί:

> Σε οικογενειακά πλαίσια, μεταξύ γονέων και παιδιών.
> Σε εργασιακά περιβάλλοντα, από προϊσταμένους προς υφιστάμενους.
> Στην κοινωνία ευρύτερα, όταν θεσμοί ή μέσα ενημέρωσης διαστρεβλώνουν την αλήθεια.

Πώς μπορούμε να προστατευτούμε;

Καταγραφή γεγονότων: Η τήρηση ημερολογίου βοηθά στην αποκατάσταση της αλήθειας.
Εμπιστοσύνη στη διαισθητική αντίληψη: Αν κάτι φαίνεται «λάθος», πιθανόν να είναι.
Στήριξη από τρίτους: Η επικοινωνία με φίλους, συγγενείς ή θεραπευτή μπορεί να αναδείξει την πραγματικότητα.
Θεραπευτική παρέμβαση: Η ψυχοθεραπεία μπορεί να ενισχύσει την αυτοεκτίμηση και να βοηθήσει στην αποκατάσταση των ορίων.

Ο ρόλος της ψυχοθεραπείας

Η θεραπευτική διαδικασία προσφέρει ένα ασφαλές περιβάλλον στο οποίο το άτομο μπορεί:

• Να ανακτήσει την αίσθηση ταυτότητας και εμπιστοσύνης στον εαυτό του.
• Να αναγνωρίσει μοτίβα χειραγώγησης.
• Να δουλέψει πάνω σε θέματα ορίων, αυτοπροστασίας και ενδυνάμωσης.
  
  

Συμπερασματικά, το gaslighting δεν είναι απλώς ένα «καβγαδάκι» ή μια παρεξήγηση· είναι μια συστηματική μορφή κακοποίησης με σοβαρές ψυχολογικές επιπτώσεις. Η αναγνώριση, η κατανόηση και η θεραπευτική αντιμετώπιση είναι ουσιώδη βήματα για την αποκατάσταση της ψυχικής υγείας και την ενδυνάμωση των ανθρώπων που το έχουν υποστεί.

Βιβλιογραφία 
Abramson, K. (2014). Turning up the lights on gaslighting. Philosophical Perspectives, 28(1), 1-30.
Sweet, P. L. (2019). The sociology of gaslighting. American Sociological Review, 84(5), 851–875.
Sarkis, S. (2018). Gaslighting: Recognize Manipulative and Emotionally Abusive People – and Break Free. Da Capo Lifelong Books.
American Psychological Association. (2021). Gaslighting. APA Dictionary of Psychology.
Stark, E. (2007). Coercive Control: How Men Entrap Women in Personal Life. Oxford University Press.